Mae'r achos COVID-19 wedi trawsnewid y ffyrdd rydyn ni'n byw, gweithio, teithio a chysylltu ag eraill. Yn yr un modd ag unrhyw argyfyngau, mae'r pandemig wedi achosi effeithiau dinistriol i unigolion a chymunedau, ond mae hefyd wedi agor lle i newid a phosibiliadau newydd ar raddfa a fyddai wedi bod yn annirnadwy o'r blaen. Mae Cassie Robinson, Cronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol, Uwch Bennaeth, Portffolio’r DU ac Andriana Ntziadima, Rheolwr Portffolio, Gwybodaeth, Dysgu a Rhaglen, yn trafod ble i fynd nesaf.
Beth rydym yn ei wybod
Wrth i bandemig COVID-19 barhau i ddatblygu, mae cymdeithas sifil yn wynebu heriau digynsail. Bron dros nos, cynyddodd y galw am wasanaethau yn ddramatig wrth i anghenion cymunedau ddod yn fwy dybryd nag erioed. Ar yr un pryd, cymerodd sefydliadau cymdeithas sifil rolau newydd, gan gydlynu ymatebion, nodi grwpiau newydd sydd mewn angen nawr a dod o hyd i ffyrdd o addasu eu hymateb yn unol â hynny. Mae hyn yn parhau ac rydym wedi gweld pan fyddant yn gweithredu'n gynhwysol gyda'i gilydd, y gall cymunedau fod yn safleoedd anhygoel o arloesedd, creadigrwydd a dyfeisgarwch.
Er mwyn dal profiadau sefydliadau cymdeithas sifil a'r ymdrech gymuned ehangach, rydym wedi sefydlu Rhwydwaith Sganio a Synhwyro ar draws y sefydliad, gyda 48 o gydweithwyr wedi’u lleoli yn y 4 o wledydd a rhanbarthau gwahanol ar draws y DU yn cymryd rhan. Bob wythnos, mae ein cydweithwyr yn estyn allan a chyfweld 40-60 deiliaid grantiau a chynrychiolwyr y sector ehangach am effaith Covid-19 ar eu gwaith a'u cymunedau. Rydym yn defnyddio hyn yr ydym yn gweld a chlywed i wneud synnwyr o'r dirwedd sy'n newid.
Trwy’r gwaith mewnwelediad hwn, daeth yn amlwg ei bod yn rhy fuan i wybod unrhyw atebion. Mae pobl naill ai wedi ymgolli yn yr ymateb brys yn ddealladwy, heb le, adnoddau na gallu i feddwl ymhellach ymlaen, neu maent yn ymwybodol iawn o'r ansicrwydd yn y cyd-destun ehangach sy'n ei gwneud hi'n anodd gwneud unrhyw fath o eglurder neu wneud penderfyniadau tymor hwy. Mae gwahaniaeth rhwng y rhai sydd â'r lle, yr adnoddau a'r galluoedd ar hyn o bryd i feddwl amdanynt a dylunio ar gyfer y dyfodol, a'r rhai nad ydyn nhw, a allai waethygu anghydraddoldeb cyfle rydyn ni'n gweithio'n galed i'w leihau.
Y tu hwnt i ymateb brys
Un ffordd o gael gwell dealltwriaeth o beth i'w wneud nesaf yw gofyn cwestiynau da a nodi ymholiadau gwrando a darganfod. Mae hyn yn rhoi cyfle i gymunedau benderfynu beth maen nhw am ei warchod, beth maen nhw am ei adael ar ôl, a ble maen nhw eisiau adeiladu o'r newydd. Dyna pam yr ydym wedi sefydlu Cronfa Datblygu’r Dyfodol.
Mae'r Gronfa'n cynnig grantiau o hyd at £50,000 a'i nod yw rhoi lle, adnoddau ac arbenigedd ychwanegol i gymunedau a sefydliadau cymdeithas sifil i gamu'n ôl, gofyn cwestiynau, dychmygu dewisiadau amgen a chasglu i lunio'r dyfodol sy'n dod i'r amlwg.
Beth fyddwn yn ei ariannu
Mae tair llinyn i'r rhaglen:
Archwilio naratifau, safbwyntiau ac adrodd straeon cymunedol newydd
Gallai hyn gynnwys naratifau am yr hyn neu bwy sydd wedi'i ganoli'n wahanol; mathau newydd o berthnasoedd sydd wedi ffurfio trwy'r ymateb i argyfwng; mae ffocws ar yr hyn rydyn ni'n ei wybod nawr yn hanfodol; a/neu dystiolaeth o fathau newydd o seilwaith.
Rhagwelediad cymunedol a dychymyg cyhoeddus.
Byddwn yn ceisio ariannu mentrau sy'n rhoi lleisiau amrywiol yn y canol ac ar y blaen wrth lunio ble rydyn ni'n mynd o'r fan hon. Gallai hyn gynnwys prosiectau sy'n cefnogi cymunedau i ddatblygu a defnyddio arferion rhagwelediad cymunedol gyda'i gilydd, arbrofion sy'n actifadu ac yn cryfhau dychymyg cymdeithasol mewn cymunedau, a syniadau sy'n dangos ffyrdd ymarferol o'r gweledigaethau hynny.
Buddsoddi mewn arwyddion cryf o drawsnewid.
Byddem yn buddsoddi mewn prosiectau a syniadau sy'n dangos potensial o ran ble rydyn ni'n mynd oddi yma. Maent yn cynnig gobaith ymarferol am ffyrdd amgen o bobl a chymunedau yn arwain. Gallai’r rhain fod yn syniadau y mae eu ‘hamser wedi dod’, neu sy’n pwyntio at ddewisiadau amgen ar gyfer heriau penodol fel gwahanol batrymau gwaith, undod cymunedol neu adnewyddu cymdogaeth.
Mae maint, cyflymder a natur arbrofol y grantiau hyn yn adlewyrchu ein bod yn trawsnewid gyda chwestiynau pwysig i'w gofyn; ymholiadau yw'r grantiau hyn. Gwyddom y bydd angen grantiau llawer mwy sylweddol ar gymdeithas sifil yn y tymor hwy.
Dyna pam y bydd y mewnwelediadau a'r dysgu a gynhyrchir o'r rhaglen ariannu hon mor bwysig - cyfeiriadu tuag at anghenion sydd angen gwneud nesaf a sicrhau mai'r cymunedau sydd wedi llywio hynny.
