Sut ydym yn sicrhau bod pobl sydd â phrofiad o lygad y ffynnon o broblemau cymdeithasol mewn safleoedd o arweinyddiaeth?

Mae sector y gymdeithas sifil wedi'i alinio'n fras ar bwysigrwydd profiad o lygad y ffynnon. Yn ymarferol, fodd bynnag, mae'r ffocws yn bennaf ar rannu straeon o brofiadau negyddol er mwyn creu cydymdeimlad ac amlinellu manylion o broblemau cymdeithasol, gyda phenderfyniadau allweddol ac arweinyddiaeth wedi ei gadw ar gyfer 'gweithwyr proffesiynol'. Mae ein rhaglen Arweinwyr â Phrofiad o Lygad y Ffynnon yn anelu i fynd i'r afael â'r anghydbwysedd hwn. Mae Temoor Iqbal, Swyddog Cynnwys Cronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol, yn esbonio'r rhaglen, ei sialensiau a'r hyn gallwn ei ddysgu ohono.

"Oes gan unrhyw un yma brofiad o lygad y ffynnon?" gofynnodd cadeirydd sgwrs banel diweddar ar ddigartrefedd, gan wahodd unrhyw un yn y stafell i rannu eu profiadau personol o fywyd ar y stryd.

Roedd y digwyddiad yn cymryd lle mewn dinas oedd yn cael ei amlygu'n aml fel un o fannau mwyaf poblogaidd digartrefedd yn y DU. Roedd y gynulleidfa'n cynnwys staff a chleientiaid o amryw o elusennau lleol sy'n gweithio i fynd i'r afael a digartrefedd, cysgu ar y stryd a thlodi.

Tra nad oedd wedi ei ofyn ag unrhyw falais, datgelodd y cwestiwn rywbeth ynglŷn â sut roedd sector y gymdeithas sifil yn ei gyfanrwydd yn ystyried profiad o lygad y ffynnon: mae unigolion â bwriadau da yn defnyddio straeon uniongyrchol pobl fel pwyntiau cyfeirio i ddiffinio materion y maent am fynd i'r afael â hwy.

Gallai trin profiad o lygad y ffynnon fel tanwydd naratif ar gyfer newid cymdeithasol fod yn effeithiol wrth ddal sylw'r cyhoedd ehangach, ond ar yr un pryd, mae'n cael yr effaith o ymyleiddio a cholli llais y lleisiau sy'n darparu'r tanwydd hwnnw.

Yn ei hadroddiad Gwerth profiad o lygad y ffynnon mewn Newid Cymdeithasol, dywed cyfreithiwr hawliau dynol, Baljeet Sandhu: "Mae'r sector yn deall fod profiad o lygad y ffynnon yn bwysig.

Ond hyd yn oed pan fydd camau'n cael eu cymryd, mae pobl sydd â phrofiad o lygad y ffynnon yn aml yn cael eu gweld yn fwy fel hysbyswyr na gwneuthurwyr newid ac arweinwyr newid.”

Mewn ymateb i'r sefyllfa hon, ym mis Chwefror eleni lansiwyd ein rhaglen ariannu Arweinwyr â Phrofiad o Lygad y Ffynnon wedi'i hanelu at sefydliadau a sefydlwyd neu a redir gan bobl sydd â phrofiad o lygad y ffynnon perthnasol o'r materion cymdeithasol y maent yn ystyried mynd i'r afael â hwy.

Yn ogystal â dyfarnu grantiau, nod y rhaglen yw archwilio sut y gall y sector cyfan gefnogi'n well arweinyddiaeth profiad o lygad y ffynnon, yn unol â Strategaeth i Gefnogi Cymdeithas Sifil Cronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol.

Un o elfennau craidd y strategaeth yw grymuso cymunedau trwy gynnwys pobl â phrofiad uniongyrchol yn y broses o wneud penderfyniadau a chreu cyfleoedd iddynt ddefnyddio eu profiad i greu newid.

Fodd bynnag, wrth gynllunio'r rhaglen, roeddem yn wynebu problem: os yw'r sector rhoi grantiau yn methu â gwerthfawrogi pobl sydd â phrofiad o lygad y ffynnon fel arweinwyr newid, pa wahaniaeth y gallai rhaglen a ariennir gan y Loteri Genedlaethol ei wneud?

Er mwyn osgoi ailadrodd y patrwm yn unig, roedd angen i ni sicrhau ein bod yn rhoi gwobrau i sefydliadau a oedd yn cael eu rhedeg neu eu sefydlu gan arweinwyr â phrofiad o lygad y ffynnon , ond hefyd bod y rhaglen ei hun wedi'i chynllunio ganddynt.

Dechreuon ni drwy ofyn i nifer o arweinwyr â phrofiad o lygad y ffynnon ddweud wrthym am y rhwystrau yr oeddent yn eu hwynebu, y ffactorau a oedd yn eu galluogi i gael effaith, a sut olwg oedd ar sefyllfa gyllido ddelfrydol.

Amlygodd yr ymgysylltiad hwn rai meysydd annisgwyl lle mae rhaglenni ariannu yn gyffredinol yn cyfyngu ar arweinyddiaeth profiad o lygad y ffynnon, er enghraifft trwy werthfawrogi profiad proffesiynol uwchlaw profiad o lygad y ffynnon, methu â rhoi pŵer gwneud penderfyniadau go iawn i arweinwyr â phrofiad o lygad y ffynnon, a chanolbwyntio gormod ar naratif profiadau negyddol.

Y pwynt olaf hwn, fel y crybwyllwyd yn gynharach, yw'r hyn sy'n arwain at y diffiniad cul o bobl â phrofiad o lygad y ffynnon fel 'defnyddwyr gwasanaeth' neu, fel y mae Sandhu yn ei roi, “ fel 'hysbyswyr' [yn hytrach] na gwneuthurwyr newid ac arweinwyr newid”.

Roedd y canfyddiadau hyn yn sail i gynllun preswyl, lle daeth 17 o arweinwyr â phrofiad o lygad y ffynnon o bob cwr o'r DU, o amrywiaeth o wahanol gefndiroedd a sectorau, at ei gilydd i gytuno ar agweddau allweddol ein rhaglen profiad o lygad y ffynnon.

Gwnaethom drafod popeth o nodau, blaenoriaethau, meini prawf a chymhwysedd y rhaglen, i'r broses ymgeisio a sut y byddai penderfyniadau'n cael eu gwneud, gan sicrhau bod pob elfen yn cael ei llunio gan arweinwyr â phrofiad o lygad y ffynnon mewn ffordd a oedd yn gweddu i'w hanghenion.

Roedd awgrymiadau, a oedd i gyd wedi'u hymgorffori yn y rhaglen derfynol, yn cynnwys cymwysiadau fideo ar gyfer y rhai nad oeddynt yn hoffi ffurflenni ysgrifenedig, ffurflen gais fer gyda chyn lleied o gwestiynau â phosibl, a dim gofyniad i bobl adrodd eu trawma er mwyn cyfreithloni eu sefyllfa.

Er nad yw'r cynllun preswyl yn swnio fel syniad radical, roedd y dull yn hollol newydd i bawb dan sylw, ac roedd yr ymateb yn llethol. Derbyniodd y rhaglen dros 650 o geisiadau, er gwaethaf yr ychydig iawn o hyrwyddo neu hysbysebu, gyda 70% o'r ceisiadau yn dod yn y pedwar diwrnod cyn y dyddiad cau.

Roedd hyn, yn rhannol, yn adlewyrchiad o'r gair llafar eang sy'n cyrraedd y rhaglen a dderbyniwyd drwy arweinwyr profiad o lygad y ffynnon wedi'u rhwydweithio'n dda.

Roedd ceisiadau'n ymdrin ag amrywiaeth o faterion, o hawliau menywod Mwslimaidd ac anabledd, i gamddefnyddio sylweddau a chamdriniaeth rhywiol, gan amlygu'r angen am gefnogaeth o'r natur hon ar draws holl sector y gymdeithas sifil.

Yn y pen draw, nid oedd yr hyn yr ydym wedi'i ddysgu o broses ddylunio ac ymgeisio y rhaglen yn gymhleth, nac yn annisgwyl. Yn syml, gofynnodd arweinwyr i ni barchu a gwerthfawrogi eu profiad o lygad y ffynnon, peidio â'i leihau i rôl gefnogol mewn naratif ehangach, ac i roi cyfle iddynt ddylanwadu ar newid ar eu telerau.

Dylai'r ffaith bod y sector wedi bod yn methu yn y cyfrifiadau hyn ein hatgoffa y gall dulliau di-fudd o ariannu ddod allan o'r bwriadau gorau; hyd yn oed pan fyddwn yn teimlo ein bod yn gwneud pethau'n iawn, mae'n rhaid i ni gyfeirio'n gyson at bersbectifau amgen a chwestiynu ein rhagdybiaethau.

Dim ond drwy wneud hyn y byddwn yn symud o gadeiryddion paneli yn galw am straeon o brofiad o lygad y ffynnon, i fod yn rhoi arweinwyr â phrofiad o lygad y ffynnon yn gadeiryddion i arwain y dyfodol o newid cymdeithasol.