Cymryd camau yn yr hinsawdd drwy fynd i'r afael â gwastraff a hyrwyddo defnydd cynaliadwy

Bydd ein cylch arfaethedig o'r Gronfa Gweithredu hinsawdd yn canolbwyntio'n glir ar wastraff a defnydd cynaliadwy. O atgyweirio ac ailddefnyddio i wastraff bwyd, o fynd i'r afael â diwylliant o traul i rannu'n ddwfn ar ffrydiau gwastraff unigol, gwyddom fod ystod eang o ddulliau a arweinir gan y gymuned eisoes yn cael eu gweithredu ledled y DU wrth ymdrin â'r mater hwn. Rydym yn chwilio am brosiectau enghreifftiol sy'n dangos sut y gall cymunedau gydweithio i fynd i'r afael â'r allyriadau carbon sy'n gysylltiedig â chymdeithas sy'n gynyddol wastraffus.

Un her sylweddol yw bod y ffigurau swyddogol ar gyfer allyriadau nwyon tŷ gwydr ein gwlad yn cynnwys dim ond yr allyriadau hynny a gynhyrchir o fewn ffiniau cenedlaethol y DU, gan anwybyddu'r lefelau sylweddol o garbon sydd wedi'u gwreiddio yn y nwyddau a'r cynhyrchion defnyddwyr a fewnforiwn o dramor. Rhwng 1990 a 2016, nododd y DU ostyngiad o 41% mewn allyriadau nwyon tŷ gwydr, ond gostyngodd ôl troed carbon allyriadau'r wlad sy'n seiliedig ar ddefnydd (ailddyrannu allyriadau i'r pwynt bwyta yn hytrach na chynhyrchu) 15% yn unig, gan awgrymu nad yw'r cynnydd y mae'r DU wedi'i wneud o ran lleihau'r newid yn yr hinsawdd "mor sylweddol ag y honnwyd".

Mae hyn yn golygu, wrth i gynhyrchion symud yn haws o amgylch y blaned - y gall ffigurau lleihau carbon swyddogol guddio maint y broblem sy'n gysylltiedig â mwy o ddefnydd (a gwastraff). Gyda bron i hanner yr allyriadau a grëwyd yn y DU yn bodoli y tu allan i'r DU, mae cwmpas y polisi hinsawdd cenedlaethol i effeithio ar allyriadau sy'n gysylltiedig â defnydd yn lleihau. Mae hyn yn amlygu rôl bosibl bwysig cymunedau o ran: codi ymwybyddiaeth o'r mater, lleihau'r galw gormodol gan ddefnyddwyr, cefnogi mentrau sy'n annog pobl i feddwl yn wahanol am beth a sut y maent yn defnyddio, gwneud defnydd mwy effeithlon o adnoddau ac ysgogi'r economi gylchol.

Heddiw, mae'r defnydd o Hyper a diwylliant tafladwy wedi dod yn nodweddion nodweddiadol o'n byd. Yn y DU, mae'r cartref cyffredin yn gwastraffu'r hyn sy'n cyfateb i wyth pryd yr wythnos tra bod yr unigolyn cyffredin yn prynu tua 26.7kg o ddillad bob blwyddyn.

Mae lefelau anghynaliadwy o ddefnydd a gwastraff wedi'u gwreiddio yn ein cymdeithas – mae ein heconomi'n cael ei sbarduno gan dwf diderfyn ac yn seiliedig ar fframwaith 'cymryd, gwneud, gwastraffu', yn enwedig mewn ffasiwn cyflym a thechnoleg.

Gallai fod yn anos deall sut y dylanwadir ar ymddygiad defnyddwyr o ran bwyd, ond mae bargeinion prydau bwyd, dau-am-rai ac aml-becynnau sy'n defnyddio deunydd pacio plastig diangen i gynyddu gwerthiant - wedi'u priodoli i'r lefelau brawychus o wastraff bwyd cartref yn y DU. Efallai nad yw'n syndod bryd hynny bod bwyd, ffasiwn a thechnoleg yn cyfrannu'n anghymesur at ôl troed carbon defnyddwyr cyffredinol y DU.

Gall newid arferion defnyddwyr cenedl ymddangos yn dasg frawychus ond mewn gwirionedd, mae sefydlu effeithlonrwydd adnoddau er mwyn cyrraedd targedau sero net yn faes gweithredu yn yr hinsawdd lle gall dinasyddion a chymunedau gael dylanwad aruthrol.

Mae lleihau gwastraff y gellir ei osgoi, gan ddisodli bod yn berchen ar ddefnydd cydweithredol a sefydlu arferion cynhyrchu sy'n sicrhau arbedion cylch oes cyfan o garbon a deunyddiau, i gyd yn hanfodol i'n symud i gymdeithas carbon isel. Yn fwy na hynny, mae'r rhain i gyd yn ddulliau y gall cymunedau lleol fod yn berchen arnynt a'u datblygu drwy ddefnyddio rhwydweithiau a chwmnïau cydweithredol sy'n darparu mynediad i fwyd lleol a dosbarthu gwarged, trwsio ac ailddefnyddio cynhyrchion sy'n bodoli eisoes a thrawsnewid 'gwastraff' yn adnoddau.

Dros amser, mae dinasyddion wedi cael eu hailddiffinio wrth i ddefnyddwyr a hapusrwydd ddod yn rhwym wrth yr hyn yr ydym yn berchen arno a faint yr ydym yn ei brynu. Mae profiad y flwyddyn ddiwethaf wedi dangos i ni mai'r hyn sydd ei angen ar bobl mewn gwirionedd - nid yn unig i oroesi ond i ffynnu – yw cyd-gymorth, rhannu a chymuned.

Felly, sut mae symud y naratif, gan symud i ffwrdd o werthoedd materol, i ailffocysu ar yr hyn y profwyd ei fod yn dod â mwy o hapusrwydd? Mae gan gymunedau rôl ganolog i'w chwarae – maent yn gatalydd ar gyfer newid ymddygiad a sifftiau agwedd o fewn y gymdeithas ehangach, er mwyn annog pobl i newid i ffyrdd mwy meddylgar o ddefnyddio a byw o fewn terfynau'r Ddaear.

Mae model economi gylchol yn ymwneud ag adnoddau ailfeddwl, defnyddio gwastraff i gynhyrchu nwyddau a hyrwyddo 'rhannu ac atgyweirio' dros 'newydd a nawr' i greu cyfleoedd economaidd sydd â manteision cadarnhaol i gymdeithas gyfan. Yr her sydd ger ein bron yw nid rhoi'r gorau i ddefnyddio'n gyfan gwbl ond meddwl yn fwy ystyriol, fel cyfuniad, am y 'pethau' a ddefnyddiwn a pha mor gyflym yr ydym yn ei ddefnyddio.'

Pa fathau o brosiectau y gallem fod yn chwilio amdanynt?

Wrth i ni symud tuag at fod yn gymdeithas wastraff is, ein nod yw nodi a chefnogi'r cyfleoedd gorau ar gyfer gweithredu ar raddfa gymunedol.

Rydym yn chwilio'n benodol am brosiectau sydd:

• gan y potensial i uwch-raddio
• yn edrych ar hen broblem mewn ffordd newydd
• yn archwilio mecanweithiau ariannu arloesol i sicrhau cynaliadwyedd tymor hwy
• yn archwilio naratifau i ymgysylltu â chynulleidfaoedd newydd a mynd i'r afael â newid ymddygiad
• yn pwyntio'n glir at y potensial ar gyfer newid systemig.

Rydym hefyd yn awyddus bod ymgeiswyr yn gallu nodi effaith carbon eu prosiect.

Mae'r enghreifftiau canlynol yn arwydd yn unig a gobeithiwn y byddant yn ysbrydoliaeth i gymunedau sy'n ystyried gwneud cais, ond mae gennym ddiddordeb hefyd mewn clywed am syniadau a dulliau eraill:

• Atgyweirio ac ailddefnyddio prosiectau, gweithdai trwsio a rhannu sgiliau fel The Re-Start Project ac Edinburgh Remakery; neu hyrwyddo benthyca yn lle prynu newydd, fel y mae'r Library of Things wedi'i wneud.

• Prosiectau gwastraff bwyd, fel ysgol goginio cymunedol wedi’i seilio ar blanhigion Made in Hackney, gyda chyrsiau'n canolbwyntio ar goginio diwastraff, neu Real Junk Food Manchester, a lansiodd fwyty talu bwyd gwastraff cyntaf y ddinas. Gall prosiectau ddod o hyd i ffyrdd o achub cynnyrch dros ben o ffermydd lle byddai fel arall yn cael ei wastraffu fel Gleaning Network.

• Manwerthu a traul – ac yn enwedig prosiectau sy'n canolbwyntio ar newid ymddygiad. Mae gennym ddiddordeb yn y ffordd y gall cymunedau ddatblygu, a manteisio ar, y galw cynyddol gan ddefnyddwyr am gynhyrchion a gwasanaethau sy'n ystyriol o'r hinsawdd wrth i'w hymddygiad eu hunain newid.

• Ffasiwn gynaliadwy – annog cynlluniau trwsio neu gyfnewid dillad, megis Leeds Community Clothes Exchange, neu edrych ar ffyrdd o ddatblygu a chefnogi cyflenwyr neu weithgareddau lleol sy'n archwilio manwerthu a ffasiwn mewn perthynas â phŵer a braint ac intersectional environmentalism.

• Ailddychmygu llifau gwastraff - Mae enghreifftiau prosiect o ddargyfeirio llif gwastraff penodol yn cynnwys prosiectau ailgylchu coed a arweinir gan y gymuned; casglu paent dros ben; cynlluniau ailddefnyddio toi.

Yn y rownd ariannu hwn, nid ydym yn bwriadu cefnogi prosiectau sy'n edrych ar ynni gwastraff (effeithlonrwydd ynni mewn adeiladau). Ni allwn ychwaith ariannu gweithgareddau prosiect sy'n disodli cyfrifoldebau statudol yn uniongyrchol (er enghraifft, mae prosiectau sy'n edrych ar gasglu neu ailgylchu gwastraff yn annhebygol o fod yn gymwys i gael grant).