Natsayi Sithole, Save The Children UK

Mae lleoliaeth wedi bod yn thema rymus yn ein cyfweliadau â deiliaid grantiau: y ffyrdd y gall grwpiau penodol ac arbenigol gyrraedd cymunedau'n ddyfnach. Ond mae hefyd yn ysbrydoliaeth i elusennau cenedlaethol a rhyngwladol, sy'n ailfeddwl am eu ffordd eu hunain o weithio.

Natsayi Sithole yw Pennaeth Datblygu Busnes a Strategaeth Save the Children UK ar gyfer Effaith y DU. Mae tîm y DU yn gweithio ar roi terfyn ar dlodi plant, ac yn 2016 gwnaeth newid radical gyda lansiad ei raglen Cymunedau Plant.

Sylweddolodd Save the Children UK y dylent dynhau eu ffocws er mwyn cael y canlyniadau gorau i blant. Symudwyd o set wahanol o raglenni i grŵp llai o fentrau, a ysbrydolwyd gan Harlem Children’s Zones yn UDA.

Wedi'i wreiddio mewn cymunedau unigol, mae'r prosiectau newydd yn gweithio mewn ffordd fwy cyd-gysylltiedig, gyda'r holl rannau o'r system sy'n effeithio ar fywydau plant.

Roedd hyn yn golygu newid holl ffordd yr elusen o weithio, o gyflawni i'w strategaeth codi arian, a hyd yn oed ei hymdeimlad o bwrpas.

"Mae llawer o arianwyr a sefydliadau cenedlaethol yn meddwl am leoliaeth ar hyn o bryd," meddai Natsayi. "Rydyn ni'n un ohonyn nhw. I ni, mae lleoliaeth yn golygu symud adnoddau, capasiti a phŵer gwneud penderfyniadau yn nes at fywydau beunyddiol plant. Mae llawer o heriau o ran anelu at symud pŵer i bobl leol. Yng nghyd-destun dirwasgiad, parhau i ariannu'r lleoedd hyn, y pandemig parhaus, y pwysau a wynebir gan bobl leol ar incwm isel, yr angen i sefydliadau oroesi – mae'r holl bethau hyn yn anodd eu priodi. Mae creu lle i bobl gymryd rhan yn y gwaith o ailgynllunio eu seilwaith dinesig lleol, mewn ffyrdd mawr neu fach, yn her." Ond mae hi wedi'i chyffroi gan y cynnydd mewn meddwl am leoliaeth, a'r hyn y gall ei olygu i'r sector.

Ac ar gyfer Natsayi, profodd y dull ei werth yn ystod Covid-19. "Roedd y gwaith sylfaenol a osodwyd gennym, yn y cymunedau rydym yn gweithio ochr yn ochr â ni, yn caniatáu i ni ymateb mewn gwirionedd, yn gyflym iawn yn ystod y pandemig," meddai. "Mae'r gwaith anodd hwn rydym wedi bod yn ei wneud mewn cymunedau – yn seiliedig ar leoedd, yn lleol, yn gydweithredol – yn amlwg yn gweithio. Er enghraifft, oherwydd y ffyrdd newydd o weithio rhwng asiantaethau, gwasanaethau, ysgolion a chynghorau, gallem gyd-ddylunio ac ysgogi rhaglen grant brys o fewn ychydig wythnosau, gan gyrraedd teuluoedd yn uniongyrchol drwy'r rhwydweithiau newydd hyn."

Mae elusennau mwy yn aml wedi cael eu herio am gymryd gormod o le. Gan fod ganddynt broffil uwch, mwy o gyrhaeddiad, a mwy o arian, gallant roi cysgod i sefydliadau llawr gwlad llai a'r gwaith a wnânt ar lefel leol.

Yn ystod y pandemig, mae wedi gweld pethau'n dechrau newid, gyda "rhai o'r sefydliadau mwy hyn yn cymryd sylw – camu'n ôl, myfyrio, a cheisio gweithio tuag at ffordd wahanol o weithredu."

Mae'n teimlo fel newid pwysig, cydnabyddiaeth o "dapestri cyfoethog sefydliadau mewn cymdeithas sifil ... mae'n rhaid i ni ddeall ein lle yn y clytwaith."

Ar gyfer Natsayi, gallai hynny olygu cydnabod "nad ni sydd yn y sefyllfa orau i arwain" ar rai materion, lle mae gan elusennau llai fwy o brofiad neu fewnwelediad. "Rydym yn gwybod bod sefydliadau arbenigol yn fwy tebygol o weithredu'n ddwfn iawn mewn cymunedau, sy'n rhywbeth na all sefydliadau cenedlaethol fel ein sefydliad ni ei wneud gyda'r un cyfreithlondeb."

Yn hytrach, gall elusennau mwy gynnig llwyfan a fydd yn galluogi eraill. "Beth mae hynny'n ei olygu i faint y llawdriniaeth, i'r athroniaethau sy'n llywio eich gwaith, sut rydych chi'n ariannu ac yn gwerthuso'r gwaith hwnnw? Ydych chi'n deall sefyllfa eich sefydliad yn y clytwaith hwn a'r pŵer sydd gennych? Rhaid i'r rhai sy'n arwain sefydliadau cenedlaethol sydd am weithio tuag at hyn beidio ag anghofio pa mor bwysig yw arfer beirniadol a myfyriol yn y daith honno."

Mae angen i sefydliadau edrych ar eu rhagdybiaethau, ar sut maen nhw'n meddwl yn ogystal â'r hyn maen nhw'n ei wneud. "Nid yw'n ddigon i fod eisiau symud i'r cyfeiriad hwnnw," meddai. "Mae'n rhaid i chi ddadansoddi'n feirniadol yr holl ymddygiadau sy'n eich arwain yno. Mae cydweithredu gonest, o'r cychwyn cyntaf, yn bwysig iawn, ochr yn ochr â'r adlewyrchiad mewnol beirniadol hwnnw. Byddwch yn glir iawn beth ddylai'r deinameg honno fod, pa egwyddorion rydych chi'n gweithio iddyn nhw ar y cyd a bod yn barod i gael eich dwyn i gyfrif am eu cynnal."

Rhaid i elusennau fod yn barod i "roi ein huchelgeisiau ein hunain o'r neilltu o blaid y rhai rydym yn bwriadu gweithio gyda nhw neu eu cefnogi. Byddwch yn agored i wrando ar yr hyn y mae'r [partneriaid] hynny wir ei eisiau a'i angen. A bod yn atebol iddyn nhw."

Dylai fod canlyniadau ymarferol, pendant. "Mae angen i sefydliadau fel ein sefydliad ni hefyd feddwl am symud adnoddau. Mae hon yn sgwrs gymhleth, un sy'n tynnu ar heriau mawr i sefydliadau – eich bodolaeth, eich cyfreithlondeb, eich pwrpas, eich hanes. Mae'r holl bethau hyn yn codi amheuaeth."

Mae'n gwybod na fydd yn hawdd, ond "mae dyheadau i greu llwyfan i eraill ond yn ystyrlon pan fyddwch hefyd yn siarad am adnoddau." Mae hi'n glir y gallai hyn olygu "camu allan o leoedd, gan gamu i ffwrdd o ddarparu mathau o waith y mae eraill mewn sefyllfa well i'w wneud. Neu gryfhau sefydliadau eraill yn weithredol, drwy gymryd agwedd fwy gweithredol at y ffordd rydym yn gweithio gydag arianwyr. Dylem ddefnyddio ein llais a'n pŵer i sicrhau bod mwy o arian a seilwaith ar gael i sefydliadau arbenigol a bach ffynnu. Dyma sut olwg sydd ar bŵer sy'n cuddio'n sylweddol". Mae hefyd yn golygu edrych ar faterion fel, "pwy sy'n siarad ar ran pwy – ac a ddylem fod yn siarad o gwbl!"

Dylem ddefnyddio ein llais a'n pŵer i sicrhau bod mwy o arian a seilwaith ar gael i sefydliadau arbenigol a bach ffynnu. Dyma sut olwg sydd ar bŵer sy'n cuddio'n sylweddol.

Natsayi Sithole

Wrth i elusennau ac arianwyr wynebu'r cwestiynau hyn, maen nhw'n dechrau symud o ddadl i "weithredu go iawn. Bu llawer o fyfyrio, ers amser maith iawn" – er bod rhai yn "dal yn gyfforddus iawn yn y gofod siarad yn hytrach na'r lle i wneud."

Ym marn Natsayi, ariannu teg yw'r "un peth pwysicaf" i'r sector fynd i'r afael ag ef. "Mae angen i arianwyr gydnabod bod eu hymddygiad a'u harfer yn dylanwadu ar ymddygiad sefydliadol mewn elusennau. Mae'n dylanwadu ar union siâp a chyfansoddiad ein cymunedau." Felly mae angen ei gadw mewn cof yn gadarn wrth i sefydliadau gynllunio ar gyfer adferiad, a cheisio "cynnal rhywfaint o'r lles sydd wedi dod allan o'r argyfwng hwn."

Gyda'i gilydd, mae'r ymwybyddiaeth honno a'r ffocws ar leoliaeth yn "siarad ag ad-drefnu sylfaenol ar y sector elusennol – sydd, yn fy marn i, wedi bod yn hir yn dod." Mae'n newid a allai, "gobeithio ein harwain i fod yn fwy effeithiol, yn decach yn ein harfer, ac yn fwy defnyddiol fel rhwydwaith ehangach o fewn cymdeithas sifil." Ond ni fyddwn ond yn cyrraedd yno, "os ydym am wneud hynny, ac os byddwn yn ymrwymo i gael sgyrsiau anghyfforddus."

Bydd dadbacio'r syniadau hyn yn golygu meddwl am "berthynas y sector â'r wladwriaeth, ein perthynas â thechnoleg fawr – i'r holl chwaraewyr ac agweddau enfawr hyn ar ein cymdeithas. Craffu'n wirioneddol ar sut rydyn ni'n gogwyddo ein hunain, a sut rydyn ni'n ymddwyn."

Ac mae'n golygu mynd i'r afael â materion tymor hwy sydd wedi'u hamlygu gan yr argyfwng. "I'r sector, un o'r pwyntiau mwyaf yn ystod y pandemig oedd yr argyfwng ariannu, hiliaeth ac arferion gwahaniaethol, o amgylch sefydliadau a arweinir gan BAMER [Du, Asiaidd, lleiafrifoedd ethnig a ffoaduriaid). Oherwydd Covid, roedd y materion hyn wedi'u rhagweld, ac yn anoddach i'w hanwybyddu. Ac roeddent yn bellgyrhaeddol, ac yn awgrymu nid yn unig y byd ariannu, ond hefyd pob elusen."

Mae'n dyfynnu adroddiad Menter Ubele ym mis Ebrill nad oedd naw o bob deg sefydliad bach a micro a arweinir gan BAME yn debygol o oroesi tri mis cyntaf y cyfyngiadau. "Mae'r sefydliadau hyn yn elfennau hanfodol o’r trydydd sector. Os caniateir iddynt ddiflannu, neu ddisgyn i argyfwng a lanw, mae'n dileu rhwyd ddiogelwch bwysig i gynifer."

Ac mae'n nodi bod dewisiadau y tu ôl i'r canlyniadau hynny. "Mae'n un o'r heriau mwyaf sy'n ein hwynebu, oherwydd mae iddo ganlyniadau mor bellgyrhaeddol i'r ffordd rydym yn gweithredu ac yn ein gweld ein hunain. Mae methu â chywiro'r annhegwch hirsefydlog hyn mewn ariannu a buddsoddiad cymdeithasol yn siarad cyfrolau am yr hyn yr ydym yn ei ystyried yn werth ei ddiogelu, a phwy. Beth sy'n gyrru'r penderfyniadau hyn, a beth mae methu â gweithredu yn ei olygu i'r hyn y mae'r sector hwn yn wirioneddol sefyll drosto?"

Mae arian yn ei gwneud hi'n haws bod yn ystwyth. Mae gan grantiau rôl bwysig nid yn unig o ran goroesiad elusennau, ond o ran pa mor hyblyg y gallant fod. Canmola Natsayi sefydliadau a allai "droi'n fwy di-dor i ddull ymateb" yn ystod y pandemig, ac "ailgyfeirio eu gwrando" i ffwrdd o ochr gorfforaethol eu sefydliad i'r ochr fuddiolwr.

"Y sefydliadau addasol, datganoledig, ystwyth hynny – mae gan y rhai yn fy meddwl adnoddau da. Mae ganddynt adrannau codi arian a thimau datblygu busnes datblygedig iawn, a gallant gynnal sefydliadau mewn modd sy'n eu galluogi i arbrofi - hyd yn oed yn ystod cyfnodau anodd iawn. I sefydliadau cymunedol a bach, mae'n anodd siarad am wydnwch heb sôn am grantiau."

Sut y gall y byd ariannu helpu sefydliadau llai i wneud yr un peth? "Yr hyn sydd ei angen yw ychydig o ailfeddwl: bod yn fwy ymatebol i'r hyn y mae sefydliadau'n gwybod sydd ei angen arnynt, yn erbyn yr hyn y mae arianwyr yn credu sydd ei angen arnynt. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn newid y deinameg honno rhwng arianwyr a grantiau, a deiliaid grant posibl, yn ogystal ag ailfeddwl sut rydym yn asesu gwydnwch."

Dylai arianwyr "arwain gydag ymddiriedaeth", gan greu mwy o hyblygrwydd neu wneud newidiadau i "fecanweithiau buddsoddi sy'n rhoi mathau penodol o sefydliadau dan anfantais." Mae'n cyfeirio at y "cylch erchyll" lle mae grŵp bach sy'n ymddangos fel pe na bai'n gallu cydnerthu yn llai tebygol o gael grant – sy'n ei wneud hyd yn oed yn llai gwydn.

Er mwyn mynd i'r afael â hynny, "Mae angen i ni feddwl am ariannu seilwaith. Pa fath o seilwaith, ar draws y sector, fyddai'n caniatáu i bob un ohonom fod yn ymaddasol, er mwyn gallu cydweithio'n llawer cyflymach ar draws ffiniau sefydliadau a gwasanaethau? Sut olwg sydd ar hynny? Pa fframweithiau y mae angen inni eu creu? Sut y gallwn wireddu hynny?"

Mae gan sefydliadau addasol, datganoledig, ystwyth adnoddau da. I sefydliadau cymunedol a bach, mae'n anodd siarad am wydnwch heb sôn am grantiau.

Natsayi Sithole

Mae'r pandemig yn aml wedi golygu gwneud pethau'n wahanol iawn – rhywbeth y gall y sector adeiladu arno. "Mae cyfle i ailfeddwl beth rydyn ni yma i'w wneud," meddai Natsayi.

Mae effeithiau economaidd a chymdeithasol hirdymor Covid-19 yn dal i ddod i'r amlwg. Rydym wedi gweld sut y gosododd yr argyfwng anghydraddoldebau helaethach yn ein cymdeithas, a gwyddom fod elusennau'n wynebu mwy o angen.

"Rydyn ni'n mynd i amseroedd anoddach fyth," mae Natsayi yn credu. "Mae hynny'n gyfle. Mae'n beth brawychus, ond mae hefyd yn gyfle i ni ailfeddwl ac ad-drefnu ein hunain ar gyfer y realiti newydd hwn."

Ar gyfer Save the Children UK, mae wedi cadarnhau pwysigrwydd y cydberthnasau a adeiladwyd yn ofalus mewn ardaloedd lleol. "Mae'r pandemig wedi bod yn brawf damweiniol o gysyniad. Y pwynt yw ein bod wedi gwifrau rhywfaint o'r newid ymddygiad hwnnw i'r lleoedd hyn, ac yn hollbwysig o fewn ein hunain. Rydym wedi profi, gyda'n partneriaid, o dan yr amgylchiadau gwaethaf posibl, mai dyma'r hyn y mae'n ei gymryd i symud system tuag at weithio er budd eraill, nid ni ein hunain."

Erbyn hyn mae cyfle i ehangu'r gwaith hwnnw, ac i sefydliadau eraill ddysgu ohono. Mae'n bwriadu gwrando ar ymarferion i ddarganfod ble ac a oedd Save the Children yn cadarnhau diwedd y fargen gyda'i phartneriaid lleol, "ein bod yn ymddwyn yn onest – ac os na wnaethom ni, sut na wnaethom ni? A wnaethom orfodi, yn hytrach na gweithio ochr yn ochr â?"

Mae'r pandemig wedi bod yn brawf damweiniol o gysyniad. Rydym wedi profi, gyda'n partneriaid, o dan yr amgylchiadau gwaethaf posibl, mai dyma'r hyn y mae'n ei gymryd i symud system tuag at weithio er budd eraill, nid ni ein hunain.

Natsayi Sithole

Dysgwch fwy am waith Save The Children UK, neu dilynwch nhw ar Instagram, Facebook, Twitter ac YouTube.

• Save The Children UK, rhaglen Children’s Communities
• Harlem Children's Zone
• The Ubele Initiative - Impact of COVID-19 on BAME community and voluntary organisations

Diweddarwyd y dudalen hon ddiwethaf ar: 19 Ionawr 2021.