Gwneud cynllun gweithredu amgylcheddol
Gall pawb sy'n darparu gwasanaethau elusennol neu sy'n rhedeg lleoliad cymunedol wneud dewisiadau i greu effaith amgylcheddol gadarnhaol – arbed ynni ac arian, lleihau gwastraff, a thorri allyriadau carbon.
Rydym wedi creu'r awgrymiadau ymarferol hyn fel man cychwyn i unrhyw elusen neu grŵp cymunedol sy'n dymuno cyd-greu cynllun gweithredu amgylcheddol gyda'u staff, gwirfoddolwyr ac ymddiriedolwyr.
Yma rydym yn dangos manteision cynllun gweithredu amgylcheddol, ac yn rhannu syniadau am yr hyn y gallech ei gynnwys, ynghyd ag enghreifftiau gan ein deiliaid grant sy'n dangos sut maen nhw wedi creu eu cynlluniau a'r gwahaniaeth y mae'r rhain yn eu helpu i'w gwneud.
Gwrando ar yr erthygl hon
Gallwch wrando ar yr erthygl hon fel recordiad sain, sy’n para 19 munud a 6 eiliad, trwy glicio ar y botwm isod.
1. Deall y manteision
Mae creu cynllun gweithredu amgylcheddol (a elwir weithiau'n gweithredu hinsawdd, arbedion carbon, neu gynllun neu bolisi cynaliadwyedd) yn eich helpu i wreiddio ymddygiadau carbon isel ar draws gwaith eich sefydliad.
Mae cynllun yn nodi eich amcanion amgylcheddol, yn aseinio cyfrifoldebau ac yn esbonio sut y byddwch yn monitro cynnydd.
Mae cynlluniau'n helpu rhoi cynaliadwyedd wrth wraidd eich gwaith a sicrhau bod eich ymddiriedolwyr a'ch rheolwyr, staff, gwirfoddolwyr, defnyddwyr gwasanaeth a phartneriaid i gyd yn ymrwymo i gymryd camau cadarnhaol.
Gall cael cynllun eich helpu pan fyddwch yn ymgeisio am gyllid, yn enwedig os ydych am adnewyddu neu adeiladu lleoliad cymunedol. Efallai y bydd eich cyllidwr yn gofyn am dystiolaeth eich bod wedi ystyried defnyddio deunyddiau adeiladu cynaliadwy neu wneud gwelliannau effeithlonrwydd ynni.
Manteision gofyn i bawb gynllunio ar gyfer cynaliadwyedd
Mae Building Better Opportunities (BBO) yn fuddsoddiad £500 miliwn i helpu pobl sy'n wynebu'r rhwystrau mwyaf i gyflogaeth i’r byd gwaith.
Roedd BBO yn cyfateb cyllid gennym ni gydag arian o Gronfa Gymdeithasol Ewrop (ESF) ac roedd cynhyrchu a gweithredu cynllun amgylcheddol yn ofyniad gan bob un o'r 130 o bartneriaethau cyflogaeth a ariannwyd. Ychydig o'r 2,000 o sefydliadau cymunedol a gymerodd ran oedd erioed wedi gwneud hyn o'r blaen.
Ar y dechrau roedd llawer yn brin o hyder, tra bod eraill yn ei chael hi'n anodd gwybod ble i ddechrau. Ond dros amser gwelsom newidiadau: cafodd rhai help arbenigol, gwnaeth eraill gyfuno arbenigedd amgylcheddol gan sefydliadau partner a dysgodd rhai ohonynt gan "y mabwysiadwyr cynnar". Arweiniodd hyn at fwy o grwpiau yn gwneud eu cynlluniau amgylcheddol eu hunain, yn buddsoddi mewn archwiliadau gwyrdd ac yn cyflwyno targedau amgylcheddol.
Arweiniodd hyn at welliannau ymarferol: gwnaeth grwpiau osod systemau ailgylchu a chompostio, disodli papur gyda ffurflenni digidol â llofnodion electronig, gwneud gwelliannau i’r amgylchedd lleol neu ôl-ffitio goleuadau LED a synwyryddion symud i dorri'r defnydd o ynni.
Yn Sir Gaerloyw, llwyddodd consortiwm cyflogaeth Going the Extra Mile i gofnodi a gweithredu 2,460 o newidiadau amgylcheddol cadarnhaol yn eu cynllun gweithredu, a ddatblygwyd ganddynt gyda chymorth Green Impact, rhaglen gynllunio gynaliadwy arobryn y Cenhedloedd Unedig.
Roedd y gwelliannau amgylcheddol hyn yn amrywio o leihau ôl-troed carbon swyddfeydd a mwy o staff gan ddefnyddio dulliau mwy gwyrdd o drafnidiaeth i'r gwaith, i blannu 1,000 o goed brodorol, cynnal gweithdai effeithlonrwydd ynni cartref, a gwella pwll dŵr lleol i annog dychweliad bywyd gwyllt. Gyda'i gilydd, arbedodd y rhain 72 tunnell o CO2: sy'n cyfateb i bron i 150 o falwnau aer poeth mawr. Hefyd, arbedodd y partneriaid a'u buddiolwyr £26,000 – er enghraifft drwy lai o filiau cyfleustodau.
2. Penderfynu beth i'w gynnwys
Mae cynnwys eich cynllun gwella amgylcheddol i fyny i chi, ond dyma rai syniadau y gallech eu hystyried gan gynnwys:
Ôl-troed carbon
Mae cyfrifo cyfanswm yr allyriadau y mae eich sefydliad yn eu cynhyrchu yn creu meincnod, y gallwch ei ddefnyddio i nodi meysydd i'w gwella a mesur cynnydd.
Mae Carbon Footprint yn darparu cyfrifiannell carbon am ddim i sefydliadau bach, tra bod gan WWF un i unigolion os oes gan eich staff neu wirfoddolwyr ddiddordeb mewn adolygu eu heffaith ar y blaned. Mae ACEVO yn rhannu adnoddau ymarferol, gan gynnwys offer ar gyfer mesur llygredd aer ac ôl-troed carbon gwefannau.
Mae rhai o'n deiliaid grant wedi gweithio gydag elusen ynni genedlaethol, Centre for Sustainable Energy, i ddeall eu hôl-troed carbon eu hunain yn well.
Yma yng Nghronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol, rydym wedi gweithio gyda Planet Mark, y mae eu hasesiad blynyddol 2023 yn dangos ein bod wedi cyflawni lleihad 11% yn ein hallyriadau fesul cyflogai, trwy welliannau i’n cyfleusterau, rheoli gwastraff, pa mor aml rydyn ni’n teithio ac yn argaffu. Rydym bellach yn gweithio gyda menter gymdeithasol Useful Projects i ddatblygu cynllun mwy heriol i leihau cymaint o garbon â phosibl erbyn 2030.
Trafnidiaeth carbon isel
Gallech ddechrau drwy adolygu cyfrifiannell allyriadau teithio Planet Mark i gael gwell syniad o allyriadau sy'n gysylltiedig â theithio busnes ac yna edrych i adolygu eich polisi teithio.
Er enghraifft, gallech gyflwyno hierarchaeth o opsiynau teithio, sy’n annog cyfarfodydd rhithiol, yn annog peidio â theithio ar awyrennau neu'n gwahardd hynny, ac yn blaenoriaethu'r opsiynau teithio mwyaf cynaliadwy, fel beicio, trafnidiaeth gyhoeddus, cerbydau trydan a rhannu ceir.
Mae Smallwood Trust ym Malvern yn cefnogi staff i ddefnyddio'r mathau mwyaf gwyrdd o drafnidiaeth, ac yn cyflogi gwasanaethau tacsi ecogyfeillgar (gan ddefnyddio cerbydau hybrid a thrydan) pan nad oes opsiwn arall ar gael.
Yng Nghymru, fe wnaethom helpu ariannu cerbyd trydan Play It Again Sport. Yn ogystal â thorri allyriadau, mae wedi arbed £600 mewn costau tanwydd yn ystod y chwe mis cyntaf.
Gwastraff ac ailgylchu
Gallech gyfrifo faint o wastraff cyffredinol rydych chi'n ei gynhyrchu a faint rydych chi'n ei ailgylchu a meddwl am sut y gellir gwella’r rhifau hyn. Mae hyn wedi bod yn rhan hanfodol o'n cynllun amgylcheddol: rydym wedi lleihau'r gwastraff cyffredinol a gasglwyd o'n swyddfeydd - 85% ers 2019/20.
Rydym wedi gwneud hyn drwy gynyddu faint ac amrywiaeth y pethau rydym ni’n eu hailgylchu i gynnwys gwastraff bwyd a chompostio. Rydym wedi sefydlu gorsafoedd ailgylchu wedi'u labelu'n glir, cael gwared ar finiau desg unigol, a gweithio gyda chyflenwyr i leihau deunydd pacio plastig yn y bwyd a archebwn. Rydym hefyd wedi ailddefnyddio ein holl ddodrefn pan fyddwn wedi lleihau neu adnewyddu ein cyfleusterau ac wedi dod o hyd i gartrefi newydd ar gyfer desgiau a chadeiriau gwag.
Darparwyr ynni gwyrdd
Gallwch wirio cymwysterau cyflenwyr posibl, a dewis un sy'n cynhyrchu ynni'r haul, gwynt, tonnau neu hydro. Mae'r Big Clean Switch yn cynnig cyngor ar wneud y newid, tra y gall sefydliadau ynni cymunedol helpu hefyd.
Mae llawer o'n deiliaid grant wedi newid i ddarparwyr ynni gwyrdd. Er enghraifft, ym mholisi ynni a chynaliadwyedd Buckby Library and Hub, ymrwymon nhw i ddefnyddio cyflenwyr gwyrdd ar gyfer trydan a nwy.
Hyfforddiant mewn ymddygiad carbon isel
Mae ymgynefino staff yn lle da i wreiddio'r ffordd hon o weithio, a gallech ystyried cynnwys cyrsiau fel hyfforddiant llythrennedd carbon ar gyfer staff presennol yn eich cynllun.
Yn Walsall, mae Steps to Work yn briffio dechreuwyr newydd ar ei bolisi amgylcheddol. Mae'n cynnal trafodaethau byr am yr hyn y gall staff ei wneud i weithio'n fwy cynaliadwy, megis diffodd argraffwyr a monitorau cyfrifiadurol ar ddiwedd y dydd. Trwy gyfarfodydd chwarterol, mae'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i reolwyr am y camau diweddaraf sy’n cael eu cymryd i gyflawni ei nodau amgylcheddol.
Lleihau'r defnydd o ynni
Mae gwelliannau adeiladu yn fan cychwyn amlwg, ond ystyriwch opsiynau eraill hefyd. Yng Nghronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol, pan oedd angen i ni uwchraddio ein gliniaduron, gwnaethom ddewis rhai â gwell bywyd batri: 24% yn fwy effeithlon o ran ynni o'i gymharu â'r modelau a gafodd eu disodli. Ac mae'r hen rai yn cael eu hadnewyddu ac yna'n cael eu rhoi i ysgolion ledled y DU.
Cyllid mwy gwyrdd
Os oes gennych fuddsoddiadau, ystyriwch gyllid mwy gwyrdd. Mae gan NCVO awgrymiadau ar sut y gall elusennau symud i ffwrdd o danwydd ffosil, symud arian i ffwrdd oddi wrth fusnesau sy'n ymwneud ag echdynnu, cynhyrchu, cludo, puro a marchnata ffynonellau ynni sy’n rhyddhau llygryddion niweidiol.
Hyrwyddwyr amgylcheddol
Gall hyrwyddwyr amgylcheddol, fel ein Rhwydwaith Gweithredu Hinsawdd o 79 o staff, godi ymwybyddiaeth ac ysbrydoli a chefnogi newid cadarnhaol. Mae'r perthnasoedd cymdeithasol hyn yn adeiladu ar ymddiriedaeth a chysylltiadau presennol i greu momentwm cadarnhaol ar gyfer newid.
Hyfforddodd ein deiliad grant, Green and Healthy Frome, 209 o weithwyr iechyd a chymuned proffesiynol o 17 o sefydliadau yng Ngwlad yr Haf i fod yn “gysylltwyr cymunedol gwyrdd”. Roedd hyn yn rhoi gwell dealltwriaeth iddynt o iechyd cymunedol ac amgylcheddol, olion traed carbon personol, a ffynonellau gwybodaeth dibynadwy – gan arwain at gynnydd o 40-45% yn nifer y sgyrsiau a gafodd gweithwyr proffesiynol gyda thrigolion am ddewisiadau ecogyfeillgar.
Gwrthbwyso carbon
Efallai y byddwch yn dewis gwrthbwyso rhai o'r allyriadau na allwch eu dileu'n llawn. Gosododd Time and Tide Bells gyfres o waith celf cyhoeddus mewn safleoedd ar arfordir Prydain i godi ymwybyddiaeth o lefelau'r môr yn codi. Dewison nhw dalu i mewn i Glwb Carbon sy'n plannu coed i wrthbwyso'r carbon sy'n gysylltiedig â chreu a gosod y cerfluniau.
Os ydych chi'n ystyried y llwybr hwn, mae'r WWF yn argymell defnyddio prosiectau gwrthbwyso sydd wedi'u hardystio gan Gold Standard – meincnod annibynnol, a gydnabyddir yn rhyngwladol ar gyfer prosiectau gwrthbwyso carbon o ansawdd uchel.
Hyfforddiant carbon sy'n ysgogi gweithredu
Mae Climate Action Middlesbrough wedi hyfforddi dros 200 o staff a thrigolion ar ymwybyddiaeth garbon (sut mae'n cael ei gynhyrchu, sut mae'n ymddwyn, pam ei bod yn bwysig ei leihau) a ffyrdd ymarferol i leihau CO2.
Gyda chyllid gan ein Cronfa Gweithredu Hinsawdd, cyflwynir yr hyfforddiant gyda chwestiynau amlddewis, ar ffurf cwis, sydd wedi cael adborth cadarnhaol ar sut mae'n ysgogi trafodaeth a chymell pobl i gymryd camau pendant i leihau carbon trwy eu gwaith a'u gweithredoedd personol.
"Rwy'n teimlo'n ansicr," meddai un cyfranogwr. "Fe wnaeth yr hyfforddiant gynyddu fy ngwybodaeth yn aruthrol a fy nychryn yn llwyr. Ar yr un pryd rwy'n teimlo'n fwy penderfynol nag erioed o gael effaith gadarnhaol ar fy ôl-troed carbon".
3. Cyd-gynhyrchu eich cynllun
Gall gweithio gyda'ch ymddiriedolwyr, staff, gwirfoddolwyr a defnyddwyr gwasanaeth i gyd-gynhyrchu eich cynllun a datblygu eich amcanion fod yn broses ddefnyddiol ynddo'i hun. Rydych chi'n fwy tebygol o gael amrywiaeth o syniadau ac mae’n helpu sicrhau bod yr uchafswm mwyaf posibl o bobl ynghlwm â gwneud gwahaniaeth.
Er enghraifft, os ydych chi'n sefydliad mwy:
- Efallai y bydd eich tîm rheng flaen yn arwain ar ffyrdd o leihau'r defnydd o gynhyrchion tafladwy ac untro.
- Efallai y bydd cyfleusterau'n gallu dod o hyd i ffyrdd o ailgylchu mwy o gynnyrch, newid i gyflenwr ynni gwyrdd, neu wella inswleiddio yn eich swyddfa.
- Gall cydweithwyr yn y maes caffael neu weinyddol sicrhau bod contractwyr yn defnyddio ffynonellau eco-gyfeillgar ac adnewyddadwy ar gyfer y nwyddau a'r gwasanaethau rydych chi'n eu prynu.
- Gall eich tîm TG ddatgomisiynu hen weinyddwyr aneffeithlon, neu gynllunio i adnewyddu a rhoi offer nad oes ei angen arnoch mwyach.
- Efallai y bydd y tîm cyllid yn gallu cymell mathau mwy gwyrdd o deithio trwy eich polisi teithio.
Os ydych chi'n sefydliad bach gyda dim ond llond llaw o wirfoddolwyr, gall gweithio ar gynllun gyda'ch gilydd eich helpu i ffocysu a dechrau arni, trwy ddewis blaenoriaethau, manteisio ar ddiddordebau a phrofiadau eich tîm, neilltuo cyfrifoldebau, a phenderfynu ar amserlenni.
A thrwy gydweithio i chwilio am ddatrysiadau, rydych chi'n gwneud pawb yn ymwybodol o gynaliadwyedd, ac yn annog pobl i feddwl yn gadarnhaol am sut y gallant wneud gwahaniaeth.
A gall unrhyw sefydliad weithredu – nid oes angen i chi fod yn arbenigwr amgylcheddol. Mae sefydliad iechyd meddwl dynion Head In The Game wedi cyhoeddi eu hymrwymiadau amgylcheddol ar eu gwefan. Mae’r rhain yn cynnwys gweithio heb bapur, dewis lleoliadau sy'n hawdd eu cyrraedd ar drafnidiaeth gyhoeddus, a dod o hyd i offer ail-law. Maent hefyd yn addo cadw llygad am ddulliau newydd o gynaliadwyedd, gan greu e-daflenni i rannu’r neges. Mae enghreifftiau diweddar yn ymwneud â dad-ddofi a bwyta'n gynaliadwy, rhannu'r manteision ac awgrymu newidiadau y gall darllenwyr eu gwneud ym mywyd bob dydd.
Cyd-gynhyrchu cynllun gweithredu amgylcheddol ar gyfer eich cymuned
Nid yw cynlluniau gweithredu amgylcheddol ar gyfer sefydliadau yn unig, ond ar gyfer cymunedau corfforol hefyd. Gyda chynlluniau cymunedol, gallwch gynnwys cynaliadwyedd yn eich uchelgeisiau eraill ar gyfer eich cymdogaeth. Daeth trigolion Lawrence Weston, cymdogaeth fywiog yng ngogledd Bryste, ynghyd yn 2020 i wneud cynllun gweithredu amgylcheddol a phenderfynu ar flaenoriaethau ar gyfer eu cymuned.
Gyda chyllid o'n Cronfa Gweithredu Hinsawdd a chymorth arbenigol gan y Ganolfan Ynni Cynaliadwy, dechreuon nhw drwy hyfforddi partneriaid cymunedol i arwain ar wahanol feysydd cynllunio, casglu barn preswylwyr trwy arolygon a gweithdai ar-lein, a gwreiddio cydgynhyrchu ac adolygu cymheiriaid ym mhob elfen o'r broses gynllunio. Fe wnaethant hefyd asesu allyriadau carbon y gymuned, gan weld pa weithgareddau a gafodd yr effaith fwyaf, a thrafod y meysydd blaenoriaeth sy'n dod i'r amlwg gyda thrigolion.
Arweiniodd hyn at gynllun gyda 27 o gamau gweithredu o dan saith thema – o drafnidiaeth, tai, ynni a bwyd, i wastraff a defnydd, byd natur a'r economi.
Er enghraifft, datgelodd cyfrifiadau gwaelodlin carbon fod bwyd yn cynhyrchu 26% o allyriadau'r gymuned, felly mae'r gymuned bellach wedi dod ynghyd i gefnogi mwy o brosiectau tyfu, cynnal dosbarthiadau coginio cymunedol i helpu gwella eu deiet a thorri gwastraff a phecynnu plastig, agor oergell gymunedol, a sefydlu casgliad gwastraff bwyd.
Mae'r cynllun yn anelu at gyflawni niwtraliaeth carbon, ond nid ar draul blaenoriaethau uniongyrchol eraill, megis tlodi, tai, a mynediad at wasanaethau a chyflogaeth. Mae ymwybyddiaeth o dlodi tanwydd yn sbardun i grŵp ynni'r gymuned. Mae hyn wedi arwain at arolwg effeithlonrwydd ynni, gan adnabod ffyrdd o wella inswleiddio mewn cartrefi oer. Mae'r grŵp wedi gweithio gyda Bristol Energy Co-operative i ddatblygu fferm solar leol, gan gynhyrchu digon o drydan i bweru 1,000 o gartrefi. Ac mae'r grŵp wedi ariannu ac adeiladu tyrbin gwynt sy'n eiddo i'r gymuned, gydag elw ynni yn mynd yn ôl i'r gymuned leol.
Eisiau dysgu rhagor neu rannu eich stori?
Darllenwch ein hawgrymiadau eraill ar ymgysylltu pobl ifanc â gweithredu hinsawdd a lleihau ôl-troed carbon digwyddiadau cymunedol.
Os ydych wedi llwyddo i ddatblygu cynllun gweithredu amgylcheddol, ystyriwch rannu eich awgrymiadau a phrofiadau gyda ni drwy anfon e-bost at knowledge@tnlcommunityfund.org.uk.